به دلیل آنکه مبلغ موجودی کالای اول دوره در بدهکار حساب سود و زیان و موجودی کالای پایان دوره در بستانکار حساب سود و زیان ثبت می‌گردد لذا چنانچه ارزش موجودی کالا به صورت درست ارزیابی و ثبت نگردد، سود و زیان موسسه به نحو صحیح ارائه نخواهد شد بنابراین کنترل و ارزیابی مناسب موجودی کالا برای اداره عملیات و گزارش صحیح سود و زیان اهمیت زیادی دارد.
بهای تمام شده موجودی ها
بهای تمام شده موجودی ها باید دربرگیرنده مخارج خرید، مخارج تبدیل و سایر مخارجی باشد که واحد تجاری در جریان فعالیت معمول خود برای رساندن موجودی ها به شرایط و موقعیت فعلی آن انجام شده است. مخارج خرید شامل قیمت خرید به علاوه هزینه های حمل، بیمه، حقوق و عوارض گمرکی و سایر هزینه های مستقیم خرید پس از کسر تخفیفات تجاری می باشد.
اقلام بهای تمام شده به هنگام فروش محصول، به هزینه تبدیل و تحت عنوان بهای تمام شده کالای فروش رفته ثبت می گردد.
گردش موجودی کالا
جریان ورود و خروج موجودی ها در یک واحد اقتصادی در قالب گردش فیزیکی و گردش بهای تمام شده مورد بررسی قرار می گیرد.
گردش فیزیکی موجودی ها با توجه به ماهیت آن از لحاظ دوام یا نحوه انبار نمودن آن میتواند به اشکال مختلف انجام شود. معمولا در خصوص کالاهای فاسد شدنی ابتدا کالایی فروخته شده و از انبار خارج می شود که از لحاظ زمانی مقدم بر بقیه کالاهای مشابه وارد شرکت شده است. همچنین در صورتی که نحوه انبار نمودن یا قفسه بندی کالا به گونه ای باشد که به هنگام فروش کالا دسترسی به کالاهایی که دیرتر از اقلام مشابه خریداری و به انبار انتقال یافته آسانتر باشد تحویل کالا از محل آخرین خریدها می تواند انجام گردد.
از آنجائیکه گردش بهای تمام شده موجودی ها مستقیما بر قیمت تمام شده موجودی کالا و نیز بهای تمام شده کالای فروش رفته تأثیرگذاشته و از این رهگذر بر اقلام ترازنامه و صورتحساب سود و زیان موثر می باشد، لذا از اهمیت بیشتری در مقایسه با گردش فیزیکی برخوردار است. جهت محاسبه بهای تمام شده موجودی ها می توان از روش های مختلفی استفاده نمود.
به طور کلی دو سیستم برای ارزیابی موجودی کالای پایان دوره وجود دارد. این دو روش شامل سیستم ثبت ادواری و سیستم ثبت دائمی موجودی کالا می‌باشند.
سیستم ثبت ادواری
در سیستم ثبت ادواری، مقادیر موجودی کالا در یک تاریخ معین (معمولاً پایان سال) شمارش شده و سپس با استفاده از یک روش قیمت گذاری کالا (FIFO، LIFO، میانگین موزون یا روش شناسایی ویژه) نسبت به تعیین ارزش موجودی کالای پایان دوره اقدام میشود.
روشهای محاسبه بهای تمام شده در سیستم ادواری
برای محاسبه بهای تمام شده موجودی ها در سیستم ادواری روشهای مختلفی با آثار متفاوت می تواند به کارگرفته شود. به گزارش عصر بانک دات آی آر، مهمترین این روشها عبارت است از:
روش اولین صادره از اولین وارده (FiFo)
روش اولین صادره از آخرین وارده (LiFo)
روش میانگین موزون
روش شناسایی ویژه
روش اولین صادره از اولین وارده – FIFO) – First In First Out)
در این روش فرض میشود کالاهایی که ابتدا خریداری می‌شوند، ابتدا نیز به فروش می‌روند بنابراین آخرین اقلام وارده به انبار کالا، موجودی پایان دوره را تشکیل می‌دهند. روش FIFO در اغلب موارد از گردش فیزیکی کالا پیروی می کند.
روش اولین صادره از آخرین وارده – LIFO) – Last In First Out)
در این روش برخلاف روش FIFO فرض بر آن است که کالای خارج شده از انبار از محل آخرین خریدها بوده است، بنابراین موجودی کالای پایان سال بر حسب اولین اقلام وارده به انبار محاسبه می‌شوند.
روش میانگین موزون – Weighted Average
در این روش جهت محاسبه بهای تمام شده موجودی آخر دوره، ابتدا قیمت تمام شده کالای آماده برای فروش بر تعداد کالای آماده برای فروش تقسیم میشود و سپس حاصل در تعداد موجودی پایان سال ضرب می‌گردد.
روش شناسایی ویژه – Specific Identification
در این روش قیمت تمام شده هر یک از اقلام موجوی کالا به طور جداگانه محاسبه و تعیین می‌گردد. این روش معمولا در مورد اقلام گران قیمت نظیر اتومبیل، ساختمان یا جواهر آلات کاربرد دارد، از روش شناسایی ویژه به عنوان روشی دقیق در ارزیابی موجودیها نام برده میشود، بنابراین این روش تنها در صورتی قابل استفاده است که تعداد و اقلام موجودی محدود باشد.
سیستم ثبت دائمی
در سیستم ثبت دائمی، سوابق و مدارک موجودیها به طور منظم و دائمی نگهداری و کلیه اقلام خرید و فروش کالا به ترتیب تاریخ در کارت موجودی کالا ثبت می‌گردد.
در روش ثبت دائمی به منظور ثبت و نگهداری اطلاعات موجودی کالا (اعم از نوع، تعداد، مبلغ جزء و ارزش موجودی) و موارد افزایش یا کاهش هر یک از اقلام موجودی از کارت موجودی کالا استفاده میشود.
با ثبت اطلاعات کالا در کارت موجودی، انتظار می‌رود در هر زمان جمع ارزش موجودی طبق کارت با مانده حساب موجودی کالا در دفتر کل و تعداد آن با موجودی فیزیکی کالا برابر باشد.